Ël prim cant ëd la “Divina Commedia”
voltà an piemontèis da Oreste Gallina
dal “Musicalbrandé” n.18, giugn 1963
Nel numero di Cose Nostre del mese scorso abbiamo visto il I Canto dell’Inferno tradotto in piemontese da Luigi Piovano.
In questo numero vi propongo lo stesso canto tradotto da Oreste Gallina.
Nato a Mango d’Alba il 24 maggio 1898, Gallina si spense a 87 anni nel 1985 in Arona, dove era arrivato nel 1933 come insegnante di lettere nel Ginnasio inferiore e dove divenne, nel 1957, preside della Scuola Media.
La sua poesia merita di essere conosciuta e approfondita per l’emozionalità dei contenuti e per gli spunti di riflessione e ricerca sui temi di grande interesse in essa impliciti: l’attualità del suo messaggio etico; il posto, il senso e il valore di una cultura dialettale in una società globalizzata; la realtà paesaggistica, sociale, economica di una terra qual è descritta dai suoi grandi scrittori e poeti dall’inizio del secolo scorso ad oggi.
1. Na neuit, lì vers metà dla nòstra vita
i son trovame ‘nt na boscaja scura,
con gnanca pì la marca dla stra drita.
2. E a dive coma a l’era a m’é ‘n pò dura,
col diav ëd boscasson1, ma trist, ma trist
che, mach ch’i-j pensa, am ciapa na paùra!
3. Fé cont ch’i fussa ‘nt j’onge dl’antecrist;
ma për conteve lòn ch’i l’hai trovaje
dirai dcò d’àutre ròbe ch’i l’hai vist.
4. A dive come e andoa i sia intraje,
savrìa nen, tant j’era andurmentà;
ma sai ch’am foratavo le ramaje.
5. Ansoma che là ‘ndrinta, va che ‘t va,
i son rivà a l’ancò2 ‘d na val fingarda,
con tut ël cheur an boca e disperà!
6. Quand… che con j’euj an su… tòh!… guarda guarda…
un brich anluminà dal sol ch’a men-a
su la stra giusta da na stra busiarda.
7. E, a cola vista, ël cheur, dòp tanta pen-a
për cola neuit sì nèira e malorosa,
sento che ‘nt un moment as rasseren-a.
8. E come l’òm, con pressa timorosa,
surtend dal mar, con man e pé ‘n sla riva,
as vòlta a guardé l’onda minaciosa,
9. parèj, dcò mi, che ansios im la bativa3,
i son voltame a docé4 dré dla schin-a,
ël bòsch ch’a lassa mai n’ànima viva.
10. Peui, arpatame ‘l fià na frisinin-a,
i taco a monté su… coma i podìa,
content ëd rivé ansima a la colin-a.
11. Ma ‘ncaminà ch’ i son, Geusi5 che strija!
Una bestiassa tuta maciorlà
as para dnans… e pa ch’andèissa via,
12. ansi am sautava antorn, e an sà e an là,
coma për dime: «Alé…. torna andarera!»
Mi…gnanca a dilo, im s’era già voltà.
13. E, nas an aria : òh meno mal ch’a l’era
già l’alba reusa, e ‘l sol, cola matin,
a s’arlegrava d’esse an primavera.
14. Mi ‘nt cola lus, pensava: s’a va bin,
sta bestia adess am fa pi nen paùra…
Già!… merlo!… Quand son lì ch’i m’ancamin,
15. i taco a tërmolé, ma ‘d na misura,
për un leon ch’a ven con na baldansa
che gnanca l’aria a l’era nen sicura.
16. Peui, come a fussa ancora pa bastansa,
na luva a-i riva e màira, ma tant màira,
ch’i penso: s’a m`angrinfa6… a s’emp la pansa!
17. Oh già: màira parej tanti a na s-ciaira
con autretanti… plof!… as je divora7,
ansi a na mangia ‘d pì che lòn ch’a paira.
18. E adess?… Coma i podrai rivé là dzora?
Come l’avar che a-j conta e a-j mugia e a-j cura,
për peui, lì vist nen vist, andé an malora…
19. parej, dcò mi i tornava ant la val scura,
spossà da cola bestia a pass a pass,
già bele sensa fià për la paùra!
20. Ma antant ch’i stava rubatand a bass,
l’ombra d’un ombra d’òm tòst as presenta…,
sutila come ël fum passà a lë siass.
21. Mi, vist costa figura trasparenta;
«Oh miserere… miserere ‘d mi!
Ch’it sìi n’òmo ò n’ombra…» E chila atenta:
22. «Bonòm, përchè ch’it torne a sta maria8
boscaja!…» Am dis: «e it cale timoros
giù da col brich pien ‘d sol ch’ët salvrìa?»
23. «Oh cel! ‘t ses ti… Virgilio?»… Col adoss9
ch’a buta mai sì tanta melodìa?
L’hai rëspondije mi tut vërgognos.
24. «Oh gran Poeta a l’é che a m’agiutrìa
la gòj, ël desideri e col piasì
ch’a l’ha fame serché toa poesìa?»
25. E chiel am fa malinconios: «Eh! sì!
Mi j’era n’òm ‘d na gent ëd Lombardìa;
a Màntüa son na, ma l’hai finì
26. mia vita prima d’adoré ël Messìa.
A j’era Giuli10 antlora e a coj temp là
ël cel a l’era pien ëd batarìa.
27. Beh, sì, son stàit poeta e i l’hai cantà
‘d col fieul d’Anchise , che dòp tant valor,
con pare e fieul, da Tròia, l`é scapà!»
28. «Donca ‘t ses me Maestro e i ‘t ses l’autor
ch’a l’ha giutame, e ancora adess am giuta
a feme scrive con sì grand onor.
29. Oh giutme a scapé via da sta bruta
cagna dël me maleur, ch’am va baulanda,
sì che da sol l’é inùtil ch’am je buta.»
30. «Bin, fërmte lì ‘n moment». Am dis guardanda
da la me part: «Giah… pa da lì ch’ass passa;
a ti at conven ciapé da n’autra banda.
31. Ma sas-to ancora nen che sta bestiassa
a lassa passé gnun për cola stra,
e tant a lo contrasta ch’a lo massa?
32. Sta lòira11 sensa fond! Oh! ël mond lo sa
che chila-lì l’ha fam a pansa pien-a,
bon-a traonde un ben tut ant un fià!
33. E as taca a tuti coma na cancren-a,
e a ruvin-a la gent! Ma a vnirà ël di
che n’òm straordinari a l’ancaden-a!
34. E tant, ma tant a la farà patì,
corendje apress parèj d’un can levré,
che d’an sla tèra a dovrà ben sparì;
35. përchè col òm a la farà sauté,
foatandla12 con la fòrsa ‘d la virtù,
e sta luvassa a dovrà bin scapé!
36. Scapà dal mond, a sprofondrà lagiù,
dova ël diav a-j dirà: Vatne, carògna,
gira le piòte e fila a spron batù!
37. E adess, për tajé curt, mè car, a bzògna
ch’it ven-e ansema a mi; ven e ten dur,
ansi dame da man sensa vërgògna.
38. Mi ‘t porterai travers al ciàir e scur
‘d n’eternità sonanta ëd gran dolor,
dova a vorrìo, ij mòrt, meuire ‘d sicur.
39. E peui `t vëdras coj-là che, pien d’amor,
trames al feugh, a vivo dë speransa
‘d rivé da coj ch’a gòdo dël Signor.
40. Lassù, mi peui, second n’ordinansa,
‘t lassrai a Bice, e chila…, oh fortunà,
at mostrerà na lus an lontanansa:…
41. la lus ‘d col RE… che mi da viv l’hai pa
podù conòsse, e adess… am va sarand
la pòrta dël sò Cel, sensa pietà!!!».
42. E antlora mi: «Poeta, im racomand
a nòm ëd CHI ‘t l’has mai podù preghé,
fa che i vëdda ël castigh sempre pi grand,
43. giù fin-a al fond dl’Infern; peui fame andé
a sente coj ch’a vivo dë speransa;
peui…via via, fin-a a l’uss ‘d San Pé.
44. “Va bin! Andoma…, e là, se l’ordinansa
a l’é che ti con Chila it peusse intré,
content, an Paradis…, mi n’hai bastansa”
45. Dit lòn , s’é ancaminasse. E mi: daré!
1. Boscasson: bosco che fa paura, selvaggio
2. Ancò: estremità, sommità, vette, punta, cima
3. Bativa: scappavo
4. Docé: adocchiare
5. Geusi: Gesù (esclamazione)
6. Angrinfa: mi prende
7. As je divora: se le mangia
8. Maria: brutta, povera
9. Adoss: sorgente
10. Giuli: Giulio Cesare
11. Lòira: pigra, poltrona
12. Foatandla: frustandola
